Burgemeesters mogen inwoners op elk gewenst moment uit hun huis zetten. Het gemeentebestuur heeft daar nauwelijks bewijs voor nodig. Maak kennis met de Wet Damocles.
‘Het zwaard van Damocles hangt hem boven het hoofd’ is een bekende uitdrukking in de Nederlandse taal. Met het zwaard wordt een continu dreigend gevaar bedoeld. Het spreekwoord verwijst naar de god Damocles uit de Griekse oudheid, die niet van zijn rijkdom en vrijheid kon genieten omdat het zwaard op elk moment zijn geluk kon beëindigen.
Wet Damocles
De Wet Damocles is een heel toepasselijke naam. De bestuursrechtelijke procedure geeft burgemeesters namelijk de macht een woning per direct te sluiten wanneer er soft- of harddrugs verhandeld worden. Maar daar zit nu juist het probleem: burgemeesters hoeven niet aan te tonen dat er sprake is van handel. Er hoeft niet eens sprake te zijn van overlast.
Het enige bewijs dat een burgemeester hoeft te hebben is ‘een handelshoeveelheid’ (soft)drugs die in een woning ligt. Wat een handelshoeveelheid precies is, dat mag de burgemeester zelf bepalen. Hoe de Wet Damocles wordt toegepast verschilt dus per gemeente.
Middelburg
De stad die de wet het strengst toepast is de gemeente Middelburg. Woningen worden daar zonder pardon gesloten wanneer er meer dan vijf gram ‘hennep’, of een halve gram harddrugs, wordt aangetroffen.
Volgens burgemeester Harald Bergmann moet hij de wet wel zo streng toepassen. Hij is namelijk verantwoordelijk voor de veiligheid van alle mensen die in Middelburg wonen. Volgens hem trekken drugsdealers zich weinig aan van de strenge Opiumwet. “Ze gaan gewoon door met hennep kweken wanneer de gemeente waarschuwt voor strafrechtelijke consequenties”, zegt hij over de telefoon. Direct maatregelen treffen lijkt hem een beter idee.
Rechterlijke dwaling
De eerste keer dat burgemeester Bergmann de wet Damocles toepaste, ging het gelijk mis. Niet een gevaarlijke drugsdealer, maar een chronisch zieke man werd uit zijn huis gezet. Het gaat om de 45-jarige Jean-Paul ’t Gilde die de ziekte Multiple Sclerose (MS) heeft.
Jean-Paul gebruikt cannabis om de symptomen van zijn ziekte te verminderen. Hij heeft zelfs een verklaring van zijn neuroloog, die bevestigt dat wiet helpt zijn spasmen, pijn en slaapproblemen te verminderen. Geen wonder dus dat er veertien gram wiet in zijn huis werd aangetroffen.
Proces-verbaal
Ergens op de zolder van Jean-Pauls woning lagen nog verdorde en beschimmelde bladeren van hennepplanten. Die was hij ‘vergeten weg te gooien’, zegt zijn advocaat. Dat is niet zo raar, want Jean-Paul kan door zijn ziekte nauwelijks meer traplopen. Toch zegt het politierapport dat er tijdens een huiszoeking in totaal 365 gram ‘hennep’ werd aangetroffen.
Bovendien was er sprake van verzwarende omstandigheden. In het huis van Jean-Paul lagen gripzakjes, een digitale weegschaal en een balletjespistool zoals je die op een kermis kunt winnen. De burgemeester kreeg vervolgens het politierapport op zijn bureau. Dat rapport laat er geen gras over groeien: 365 gram hennep, diverse soorten gripzakjes, een digitale weegschaal en een ‘verboden wapen’ zijn tijdens een huiszoeking gevonden. Als je het zo stelt dan lijkt het inderdaad net alsof we hier met een gevaarlijke dealer te maken hebben.
Onschuldpresumptie
Het strafrecht heeft allerlei basisprincipes om te voorkomen dat burgers oneerlijk worden gestraft. Een van die basisprincipes is de onschuldpresumptie. Burgers zijn onschuldig totdat het tegendeel is bewezen. Om de onschuld van verdachten in stand te houden moet er dus constant worden afgevraagd of er niet een andere verklaring kan zijn voor het gevonden bewijs.
Maar niemand in het politiekorps of bij de gemeente vroeg zich tijdens het onderzoek af of Jean-Paul misschien een goede reden had voor de softdrugs in zijn huis. Niemand scheen zich af te vragen of je verdorde en beschimmelde bladeren wel kunt verkopen.
Kort geding
Jean-Paul ’t Gilde spande een kort geding aan tegen de gemeente. Hij wilde bewijzen dat hij geen drugsdealer is, maar een chronisch zieke patiënt die cannabis als medicijn gebruikt. Helaas kon hij op weinig sympathie van de rechter rekenen. De wet stelt namelijk dat elk deel van een cannabisplant ‘hennep’ is. Het maakt dus niet uit of het om nederwiet gaat, of om onbruikbare stengels en bladeren.
Bovendien heeft de burgemeester van Middelburg vastgesteld dat meer dan vijf gram hennep ‘een handelshoeveelheid’ is. Met andere woorden: heb je meer dan vijf gram plantenmateriaal thuis liggen, dan ben je een dealer. Burgemeesters mogen zo’n bepaling maken. Daarom gaf de voorzieningenrechter de gemeente groot gelijk tijdens het kort geding. Hennep is hennep, dus “is het onaannemelijk dat de verdachte de hennep enkel voor eigen gebruik aanwezig had.” De gemeente mag de woning van Jean-Paul sluiten, zo luidde de uitspraak.
Twee keer straf
Uit het kort geding blijkt dat de gemeente burgers mag straffen zonder zich af te vragen of de verdachte wel schuldig is, hoewel dat in strijd is met basisprincipes van het Nederlands recht. Ook met andere rechtsbeginselen neemt de Wet Damocles het niet zo nauw. Zo zou je in Nederland geen twee keer straf moeten krijgen voor hetzelfde vergrijp. Normaliter krijgen criminelen dat ook niet. Behalve als je een vermeende (soft)drugsdealer bent.
Want officieel is het sluiten van een woning geen straf, zo legt burgemeester Harald Bergmann uit. “Het is een bestuurlijke maatregel die tegen een locatie, en niet tegen een persoon, wordt getroffen.” Het maakt niet uit dat het om een chronisch zieke patiënt gaat die door de maatregel geen huis meer heeft, op een zwarte lijst van huurders terechtkomt, geen uitkering meer krijgt, geen recht meer heeft op eten van de voedselbank en zijn bankrekening verliest. Dat mag allemaal geen straf heten.
Strafzaak
Als kers op de taart loopt er nog een strafzaak tegen Jean-Paul. Daarin wil het Openbaar Ministerie aantonen dat de 45-jarige MS-patiënt een drugsdealer is. Als hij wordt veroordeeld, krijgt Jean-Paul mogelijk een gevangenisstraf bovenop de maatregelen die nu al in werking zijn gesteld.
Maar het is goed mogelijk dat de rechter Jean-Paul vrijspreekt in de komende strafzaak. Of beter gezegd: waarschijnlijk wordt hij schuldig verklaart aan het overtreden van de Opiumwet, maar krijgt geen straf. Er zijn wel eens Nederlanders vrijgesproken die vele kilo’s hennep thuis hadden liggen, omdat ze konden aantonen dat het van niet meer dan vijf planten afkomstig was.
Angst zaaien
De wet Damocles is bedoeld om de openbare orde te handhaven. Maar er hoeft geen enkel bewijs te zijn dat de openbare orde daadwerkelijk verstoord wordt. Zo kan het dus dat onschuldige burgers alles kwijtraken, terwijl ze slechts hun ziekte willen bestrijden. Chronisch zieke patiënten moeten daarom constant bang zijn hun vrijheid en welvaart te verliezen, net zoals Damocles.